Klein kruiskruid – een kier tussen de stenen is genoeg
Als we zware winterse omstandigheden even vergeten is er eigenlijk geen moment in het jaar te bedenken waarop je Klein kruiskruid niet bloeiend aan kan treffen. De plant stelt heel weinig eisen aan zijn leefomgeving en is zeker in de stedelijke omgeving een zeer algemene plant. Het geslacht kruiskruid (Senecio) is een van de grootste geslachten in het plantenrijk. De schattingen wereldwijd variëren tussen de 1500 en 2000 soorten. Drie vrij bekende kruiskruidsoorten in Amersfoort en omgeving zijn Bezemkruiskruid, Jacobskruiskruid en Klein kruiskruid. Zij behoren tot de familie van de composieten.
Klein kruiskruid is eenvoudig te herkennen. Een lage plant met bloemtrosjes waarvan de omwindselbladen eindigen in een spitse top met zwarte punt
Qua uiterlijk ziet Klein kruiskruid er voor ons mensen wat minder aantrekkelijk uit dan de familieleden Bezemkruiskruid en Jacobskruiskruid. De laatste twee soorten ogen veel fraaier en uitbundiger doordat de bloemen zowel buis- als lintbloemen hebben. Klein kruiskruid moet het doen met alleen buisbloemen die dicht op elkaar gepakt opgesloten blijven tot een door omwindselbladeren gevormd kokertje. Daardoor lijkt het er op dat de bloem nog tot volledige bloei moet komen. Maar wie blijft wachten tot de bloem zich volledig zal openen, zoals de andere kruiskruiden, komt bedrogen uit.
Door het verschil in samenstelling en bloeiwijze van de bloemen is er ook verschil in de wijze van voortplanting. Bezemkruiskruid en Jacobskruiskruid, hebben buis- en straalbloemen en zijn daardoor veel aantrekkelijker voor insecten dan Klein kruidkruid dat het zonder straalbloemen moet doen. Ook al vanwege het feit dat de eerst genoemde twee soorten rijkelijk nectar produceren. Die aantrekkingskracht op insecten is maar goed ook want de planten zijn aangewezen op kruisbestuiving. De min of meer opgesloten buisbloemen van Klein kruiskruid zijn veel minder toegankelijk en aantrekkelijk voor insecten. Dat is geen probleem omdat Klein kruiskruid zich nagenoeg volledig kan redden met zelfbestuiving. Alle kruiskruiden in Nederland bevatten alkaloïden die giftig zijn voor zoogdieren. Jacobskruiskruid kan dodelijk zijn voor paarden. Een aantal insecten heeft deze giftige stoffen juist nodig in het voedselpakket. Een bekend voorbeeld is de rups van de Jacobsvlinder die leeft op Jacobskruiskruid.
Klein kruiskruid blijft over het algemeen vrij laag. De plant doet wat vlezig aan. De bladeren zijn langwerpig, veervormig gespleten en niet gesteeld. De plant is niet kieskeurig in zijn verschijningsvorm. Er kunnen redelijk wat variaties voorkomen in beharing. Meestal zijn de stengel en de bladeren glad en onbehaard maar er zijn ook planten waarvan de bladeren en de stengel bedekt zijn door spinnenwebachtige, viltige, grijze haren. De omwindselbladen, die de buisbloemen omhullen zijn groen met een puntige top en zwarte stippen aan de uiteinden. Als Klein kruiskruid is uitgebloeid vormt zich een uitbundig grijs vruchtpluis bolletje, gevormd uit de pappus die aan de zaden gehecht zijn.
Klein kruiskruid stelt weinig eisen aan de groeiplaats. De planten zijn vooral op ruige terreinen, tussen stenen en omgewerkte grond te vinden. Zij verdragen hoge concentraties zout en lood en kunnen zich dus ook makkelijk langs snelwegen vestigen. Doordat de plant zich via zelfbestuiving voortplant is hij niet afhankelijk van insecten. Daardoor kan de plant het hele jaar bloeien, zaden vormen en zich verder verspreiden. Menig tuinliefhebber beschouwt Klein kruiskruid dan ook als lastig te bestrijden onkruid. Hoewel? Je trekt de plant heel eenvoudig met wortel en al uit de grond.
Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.
Joop de Wilde
