Stinkende gouwe – tegen wratten en oog- en galziekten
Stinkende gouwe is bepaald niet zeldzaam te noemen. Het is een plant die van verre al opvalt door de helder gele, bijna goudkleurige bloemen. De Nederlandse naam is eenvoudig te verklaren. De plant ruikt onaangenaam en “gouwe” is afkomstig van het woord “gouden” en duidt op de kleur van de bloemen en het oranje-gele sap van de plant. Het is ook terug te vinden in volksnamen als Gele Gou, Goude, Goudkruid, Goudwortel en Stjonkende Gouwe. Stinkende gouwe wordt ook wel Zwaluwenkruid of Wrattenkruid genoemd.
De naam “Zwaluwenkruid” is te verklaren uit de Latijnse naam Chelidonium. In het begin van de jaartelling leefde de Griekse arts Pedanius Dioscorides in Rome als chirurg in het leger van keizer Nero. Hij onderzocht in het hele keizerrijk planten die een geneeskundige werking hadden. Hij schreef een vijfdelige encyclopedie over kruidengeneeskunde. Stinkende gouwe werd door hem Chelidonion genoemd en dat betekent ‘Zwaluwenkruid’. De naam wordt verklaard doordat de bloeiperiode van Stinkende gouwe zou samenvallen met de aankomst in het voorjaar en het vertrek in het najaar van de zwaluwen. Ook zouden, volgens Dioscorides zwaluwen het sap van de plant gebruiken om hun blind geboren jongen de ogen te openen. Over de geneeskrachtige werking straks meer.
De plant behoort tot de Papaverfamilie maar lijkt totaal niet op andere papaverfamilieleden zoals de klaproos en de helmbloemen. De bladeren zijn aan de onderkant blauwgroen van kleur, diep veerdelig, bijna geveerd. De eindslip van elk blad is in drieën gespleten. De heldergele tot goudkleurige kroonbladen zijn in een kruis geplaatst waardoor je in eerste instantie denkt misschien met een kruisbloemige te maken te hebben. Maar al snel blijkt dat de specifieke kenmerken van de kruisbloemige zoals zes meeldraden waarvan 2 korte en 4 lange, uitzonderingen daar gelaten, niet aanwezig zijn. Er zijn wel tegen de 20 meeldraden aanwezig waarbij de helmdraden naar boven toe breder wordt. Bij de Stinkende gouwe kunnen ook gevulde bloemen voorkomen. Bij de meeste planten van de Stinkende gouw is sprake van een enkele krans bestaande uit vier kroonbladen. Bij gevulde bloemen is sprake van twee of meer kransen kroonbladen.
De stengel is verspreid behaard en met het blote oog duidelijk zichtbaar afstaande haren.
De voortplanting kan bevorderd worden door mieren. Op het vruchtbeginsel zijn twee stempels aanwezig. De vrucht wordt wel een paar centimeter lang en bestaat uit twee kleppen. De vrucht lijkt daardoor op een hauw maar is dat niet omdat een tussenschot ontbreekt. De mieren zijn geïnteresseerd door een olierijk aanhangsel aan de zaden. Het zogenaamde mierenbroodje. Mieren zijn er verzot op en slepen de zaden mee hun nest in. Op die manier dragen ze bij aan de verspreiding van de soort.
We komen nog even terug op de toegeschreven geneeskrachtige eigenschappen van Stinkende gouwe. In de plant komen giftige alkaloïden, etherische oliën en saponine voor. De laatste stof wordt door de plant gebruikt als bescherming tegen insectenvraat en tegen schimmels en bacteriën. De giftige uitwerking van de stoffen van de plant wordt omschreven als een morfinevergiftiging. Zijn grootste bekendheid, in de reeks medische toepassingen, is als middel tegen wratten. Als wratten gedurende enige tijd frequent aangestipt worden met het oranje-gele sap van de plant dan zouden wratten verdwijnen. In het verleden werd het sap van de Stinkende gouwe ook gebruikt bij oogkwalen, behandeling van geelzucht en andere galproblemen, tandbederf en overmatige lichaamsbeharing.
Stinkende gouwe groeit graag in een stedelijke omgeving, maar kan ook gevonden worden in loofbossen of op muren. De plant heeft een voorkeur voor vestiging onder struikgewassen en heggen. Door de heldergele bloemen en de lange bloeitijd is het ook een plant die graag in tuinen wordt toegepast.
Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.
Joop de Wilde
