Knopherik – zaden met een wespentaille
Herik, Knopherik en Zwaardherik zijn allemaal leden van de Kruisbloemenfamilie maar behoren niet tot één en hetzelfde geslacht. Herik behoort tot het geslacht Sinapis (Mosterd), Zwaardherik tot het geslacht Eruca en Knopherik tot het geslacht Raphanus (Radijs).
De gewone Herik heeft heldergele bloemen en lijkt qua voorkomen veel op andere gele kruisbloemige zoals Raapzaad, Mosterd en Koolzaad. De bloemen van Knopherik en Zwaardherik kunnen in kleur variëren van geel tot violet, blauwachtig tot bijna paars of wit.
Herik onderscheiden van Knopherik is niet zo moeilijk. De bladeren, de kelkbladen en vooral de vruchten verraden de soort. Herik heeft aan de bovenzijde smalle bladeren die niet zijn ingesneden. Bij knopherik is sprake van liervormige ingesneden bladeren. Bij Herik staan de kroonbladen, die naar onder toe sterk versmallen, vrij van de afstaande kelkbladen. Bij Knopherik omsluiten de kelkbladen de kroonbladen. Het verschil wordt helemaal duidelijk op het moment dat er vruchten gevormd worden. Bij Herik is sprake van een relatief gladde hauw. Bij Knopherik zie je dat rond elk boontje in de vrucht de hauw sterk is ingesnoerd. Zwaardherik tenslotte is herkenbaar aan de snavel, aan het eind van de vrucht, die sterk is afgeplat. Bij Herik en Knopherik is de snavel rond.
Herik en Knopherik zijn typische oude onkruidgewassen die in het verleden veel groeiden tussen granen en bieten op de akkergronden. Vandaag de dag tref je de planten ook binnen de stad aan in bermen en vooral op verstoorde, voedselrijke grond. Knopherik lijkt sterk op radijs en kan daar zelfs mee kruisen. Het is niet voor niets dat Knopherik ook wel Wilde radijs wordt genoemd.
Knopherik ontleent zijn naam aan de vorm van de vrucht. Het is een hauw – een doosvrucht die minstens drie maal zo lang is als breed. Bij Knopherik is de hauw rond elke zaadje ingesnoerd – zoals we dat kennen bij vormen van wespentailles. Als een hauw rijp is springt de vrucht open zoals kleppen die open gaan. Bij Knopherik verloopt het proces anders. Als de vrucht rijp wordt worden de insnoeringen, die zo kenmerkend zijn voor Knopherik, steeds strakker. Uiteindelijk breekt de hauw op de insnoeringen uiteen en vallen de zaden in aparte cellen op de grond.
De zaden zijn zeer kiemkrachtig. In de grond kunnen zaden wel vijftig jaar vruchtbaar blijven. Dat maakte Knopherik in het verleden tot een lastig te bestrijden onkruid in akkers. Elke keer opnieuw kwamen met het ploegen nieuwe zaden aan de oppervlakte die zich goed ontwikkelden. Zelfs zo erg dat graanvelden soms geel zagen van Herik en Knopherik.
Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.
Joop de Wilde
