Een havikskruid met een vlekje

Geplaatst op door
Vroeg havikskruid heeft  weinig moeite met het koloniseren van stenige ruimten.

Een lastig geslacht

Het geslacht havikskruid (Hieracium) staat bekend als lastig. Soorten of secties zijn moeilijk op naam te brengen omdat veel planten zaad vormen zonder bevruchting. Dit verschijnsel wordt wel agamospermie genoemd. ‘Agamos’ betekent ongehuwd, en ‘sperma’ betekent zaad. Het op naam brengen van havikskruiden wordt, op een paar uitzonderingen na, dan ook als specialistenwerk gezien. Gelukkig is dat bij deze nieuwe stadsplant niet het geval. Toen in 2017 in Zoetermeer voor het eerst een havikskruid met gevlekte rozetbladen opdook stonden we voor een raadsel. Door de sterk verwaarloosde tuin bij een leegstaande woning waar we deze planten aantroffen, deed de plant ons in eerste instantie denken aan een verwilderde tuinplant.

Een nieuwe stadsplant?

Na wat speurwerk brachten Ton Denters en Rense Haveman uitkomst. In  een artikel in Gorteria 2007/2008: “Kijk uit naar Vroeg havikskruid (Hieracium glaucinum subsp. similatum)” bleek dat er sprake is van een nieuwe verschijning op het stadsplantenpodium.  De eerste vondst stamt uit 2005, Amsterdam en Haarlem hadden de primeur indertijd. Gesuggereerd werd dat het zou gaan om een tuinvluchteling, maar op geen van de die vindplaatsen is daarvoor een directe aanwijzing gevonden. Overigens worden deze planten wel in Nederlandse tuincentra aangeboden.

Hoofdjesstelen bezet met klierharen

Herkenning en bloeitijd

De soort is te herkennen aan de blauwgroene, duidelijk getande rozetbladen met de hartvormige voet. De rozetbladen dragen zwarte vlekken die variëren in grootte en vorm.. De bloeistengel heeft een of twee stengelbladen en met klierharen bezette hoofdjesstelen. Het omwindsel is bezet met lange haren. Vroeg havikskruid doet zijn naam eer aan want al in april kunnen we de soort bloeiend aantreffen. Soms vindt ook nabloei plaats in de herfst.

Voorkomen in Nederland en Zoetermeer

De groeiplaatsen van Vroeg havikskruid zijn over het algemeen stenig van aard. De soort is aangetroffen langs gevelwanden, op walmuren en onder heggen. Dat sluit aan bij de eerste Zoetermeerse vindplaats in de verwaarloosde tuin. Dit jaar vonden we de soort ook op een aantal groeiplaatsen tussen de klinkers en tegels in parkeervakken in het stadshart. Hoe de soort in Zoetermeer terecht is gekomen is een raadsel, maar een duidelijke aanwijzing dat het om aanplant en verwildering gaat is er tot op heden niet. Dat Vroeg havikskruid Nederlandse steden in rap tempo verovert is mooi te zien als je de lijst van deze soort op Waarneming.nl van 2022 bekijkt. Inmiddels is de soort al in zeker 10 steden gesignaleerd.

Plaats in de nieuwe Heukels’flora

Vroeg havikskruid is nauw verwant met Muurhavikskruid (Hieracium murorum), een vrij zeldzame soort van muren en loofbossen in het oosten van ons land. In de laatste Heukels’ flora 24 wordt Vroeg havikskruid als aparte taxon onderscheiden onder de naam Hieracium similatum.

Bloeiend Vroeg havikskruid in het centrum van Zoetermeer

Over Johan Vos

Na mijn studie biologie aan de Universiteit van Amsterdam ben ik 31 jaar stadsecoloog bij de gemeente Zoetermeer geweest. Mijn eerste werk daar was het adviseren van de Groenafdeling naar meer natuurlijke groenvormen. Het introduceren van inheemse plantensoorten speelde daarbij een sleutelrol. Het waren de jaren van de maakbare samenleving en natuur was “in”. Zoetermeer was een groeistad waar veel mogelijk was. Later ben ik bij dezelfde gemeente in de ruimtelijke ordening terecht gekomen maar affiniteit met de stadsflora heb ik tot op de dag van vandaag, na mijn pensionering, behouden. Tegenwoordig ben ik vooral actief in de plantenwerkgroep van de KNNV.