Leeuwenbek een oude muurplant, een jonge tuinvlieder
Eindejaars plantenjacht
In de afgelopen week deed ik mee aan een eindejaarsplantenjacht. Dit is een project van Floron waarbij rond de jaarwisseling men kijkt welke soorten planten er bloeien. Dit is een van de manieren om na te gaan of het klimaat opwarmt. De gedachte erachter is dat bij een warmer wordend klimaat na een aantal jaren er een trend moet zijn van steeds meer bloeiende soorten en dus langere waarnemingslijsten.
Tot 3 januari 2023 is de de Eindejaarsplantenjacht geopend. Tel op deze onmogelijke tijd van het jaar zoveel mogelijk bloeiende planten. Zie: https://www.floron.nl/plantenjacht
Grote leeuwenbek bloeit altijd
Een van de soorten die ik in de winter regelmatig zie bloeien, en die ik ook bij de eindejaarsplantenjacht tegenkwam, is de grote leeuwenbek (Antirrhinum majus). De hoofdbloei is van juni tot september, maar de soort bloeit eigenlijk het hele jaar door. Hij bloeit midwinter bijna net zo uitbundig als in de zomer. Zelfs de vorstperiode begin december jongstleden heeft geen effect gehad op de planten. Dus op de vier vindplaatsen in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam die ik ken zijn momenteel de rode, gele en witte bloemtrossen op de kademuren te vinden.
Herkenning van grote leeuwenbek
Door de opvallende bloei herkent men de soort in nietbloeiende toestand niet zo snel.
Met eenvoudige lancetvormige bladen zonder beharing, zowel tegenoverstaand als verspreid langs de stengel lijkt de soort op algemene soorten zoals rode spoorbloem en zeepkruid. De bloemen daarentegen zijn onmiskenbaar. De kroon bestaat uit een brede opgeblazen buis die bovenaan is afgesloten door twee bloemlippen. De onderste lip met drie slippen drukt strak tegen de bovenste lip met twee slippen zodat er geen opening is. Het schijnt dat hommels zich naar binnen wurmen, maar dat heb ik nog nooit mogen waarnemen.
Er zijn vier meeldraden en een bovenstandig vruchtbeginsel. De vrucht is een ovale doosvrucht. De tot vijf centimeter grote bloemen zijn vaak donker paarsrood maar ook roze gele en witte exemplaren zijn algemeen.
Het voorkomen van grote leeuwenbek
De bovengenoemde groeiplekken in de haven zijn al erg oud en bestonden al voordat het Oostelijk Havengebied werd omgevormd naar een woonwijk. Een van de eerste planten die ik in mijn jonge jaren met de Heukels uit 1970 probeerde te determineren was de grote leeuwenbek die ik op de Levantkade vond.
Deze soort is een neofyt. Dit betekent dat grote leeuwenbek na 1500 in Nederland is ingeburgerd. Of deze soort met behulp van de mens zich zo noordelijk heeft verspreid is niet duidelijk. Wat de mens wel heeft verzorgd zijn nieuwe groeiplekken. Grote leeuwenbek mag graag op muren groeien. Muren van kastelen, forten en stadsmuren maar ook kademuren zijn uitgelezen plekken voor de soort. De plant groeit op de kademuren als een meerjarige plant met verhoute stengels.
Naast deze klassieke plekken is tegenwoordig in de stad de grote leeuwenbek ook regelmatig aan te treffen als een tuinvlieder. De tuincentra bieden deze rijkbloeiende plant en vanuit tuinen zaait de soort zich uit naar zonrijke plekken in de straat; vooral naast lantaarnpalen of bij ander straatmeubilair, zoals fietsenrekken, ontkiemen nieuwe exemplaren. Deze houden meestal niet zo lang stand. De straat wordt regelmatig van alle groen ontdaan, maar ik vermoed daarnaast dat de straat sowieso te dynamisch is voor deze soort. Evengoed is de soort in tuinen meer een tweejarige soort dan een vaste plant.
Verspreidig
In ieder geval is de groeiplaats bij voorkeur zonnig, stenig en de bodem moet enig kalk bevatten. In het verspreidingskaartje lijkt als of de grote leeuwenbek in de Benelux en Engeland vaker voorkomt dan in Midden-Frankrijk. Ik vermoed dat dit een waarnemerseffect is. In de dichtbevolkte Benelux zijn er meer waarnemers die de soort vaker rapporten dan in het dunbevolkte Midden-Frankrijk.
Bronnen
