Grote egelskop – Een stekelig uiterlijk zonder stekels

We zijn graag geneigd bij “Stadplanten” te kijken naar planten in een stenige omgeving en denken dan vooral aan alles wat groeit en bloeit in de voegen tussen straattegels, langs stoepranden, op kademuren en gestapelde rotsblokken. Maar in de stedelijke omgeving hebben we ook te maken met waterpartijen en de planten die alleen voorkomen in of rond die habitat. Vandaag aandacht voor de Grote egelskop (Sparganium erectum). Eén van de vele waterplanten die we ook binnen de stedelijke omgeving vaak tegenkomen.

De Grote egelskop groeit in de overgangszone van waterpartijen. Als de overgang van water naar land geleidelijk verloopt is de plant te vinden in ondiep water en de oeverzone. Een enkele keer groeit de soort in dieper water met zwevende bladeren. Onder die omstandigheden vindt er geen bloei plaats.

Ook als de plant geen bloemen vormt is de Grote egelskop makkelijk te herkennen. De bladeren zijn driekantig en scherp gekield. Met gekield wordt bedoelt dat de hoofdnerf van het blad een scherpe uitstekende lijst vormt aan de onderzijde van het blad. Als je het blad doorsnijdt zie je een driehoeks vorm. De driehoek wordt gevormd door een plat bovenvlak van het blad met aan de onderzijde een V-vormige driehoek – de kiel. Kenmerkend voor de Grote egelskop is dat de stengel van de plant alleen in de bloeiwijze vertakt is. De Kleine -, de Kleinste – en de Drijvende egelskop zijn niet vertakt in de bloeiwijze.

De Grote egelskop heeft over het algemeen een sterk ontwikkeld wortelstelsel. Daarmee kan hij de concurrentie aan met andere plantensoorten die ook graag een plekje hebben in een natte oeverzone. Als sterkere planten, zoals riet, oprukken zal de egelskop verdwijnen.

De bloemen van de egelskop bestaan uit bolvormige hoofdjes. De bloemdekblaadjes zijn stevig en blijven om de vruchten zitten. Daardoor krijgt het bloemhoofdje een stekelig uiterlijk en is de naam “egelskop” verklaard. Alle bloemen op één bloemhoofdje zijn of mannelijk of vrouwelijk. Wel komen er op één plant zowel mannelijke als vrouwelijke bloemhoofdjes voor. De plant is dus éénhuizig (mannelijke en vrouwelijke bloemen op één plant) en éénslachtig (op één hoofdje of alleen mannelijke of alleen vrouwelijke bloemen). Van onder naar boven vind je op de bloeistengel eerst de vrouwelijke bloemhoofdjes en hogerop de mannelijke bloemhoofdjes.

Verschillende snuitkevers- en bladhaantjessoorten leven op planten van het geslacht egelskop. Zowel een vlinder als een kever hebben de naam egelskop. Het zijn de Egelskopkever (Donacia sparganii) en de Egelskopmot (Nymphula stagnata).

Joop de Wilde

Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.
Joop de Wilde