Sprookje tussen gevel en stoep
Begin mei fietste ik door de wijk Oud-Boeimeer in Breda. Mijn oog viel op een niet alledaags plantje. Even verderop stond er nog ééntje. Dichterbij gekomen herkende ik een rapunzel uit de Alpen. Maar was het nu de bolrapunzel (Phyteuma orbiculare) of Scheuchzers rapunzel (Phyteuma scheuchzeri)? Met behulp van verschillende Alpenflora’s kwam ik erachter dat het de laatstgenoemde was. Doorslaggevend waren de zeer lange, lancetvormige schutbladeren onder de bloeiwijze. Wel tot acht cm lang.
Scheuchzers rapunzel komt in Nederland buiten tuinen heel weinig voor. In zijn boek ‘Stadsflora van de Lage Landen’ (2020) noemt Ton Denters deze rapunzel tweemaal: in Utrecht en in Nijmegen. Op Waarneming.nl staan enkele recentelijke vondsten. In 2022 in Rhenen en Nijmegen en dit jaar in Den Haag en Utrecht. De exemplaren in Breda staan ongeveer vijf meter van elkaar in de kieren tussen gevel en stoeptegel. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat ze daar zijn geplant. Waarschijnlijk zijn er zaadjes in de kieren gewaaid. Ergens in de buurt zal er een plant gestaan moeten hebben. En dat is goed mogelijk omdat de planten van deze soort in allerlei tuincentra worden verkocht als rotsplant. Voorlopig is het afwachten of er in de toekomst sprake kan zijn van inburgering.
Scheuchzers rapunzel komt van nature voor in de zuidelijke Alpen. Het groeit daar in de spleten in kalksteen en in silicaatrotsen. Deze vaste plant kan 30 cm hoog worden. De bloeitijd is van mei tot augustus. De bestuiving bij het geslacht rapunzel, vooral door hommels, is een ingewikkeld verhaal. In de Nederlandse Oecologische Flora deel 4 (1991) staat het uitgebreid uitgelegd op blz. 18. Na de bloei worden er doosvruchten gevormd met talloze fijne zaadjes. De geslachtsnaam ‘Phyteuma’ is afgeleid van het Griekse ‘phyteuo’, dat betekent ‘planten’. De soort is genoemd naar de natuuronderzoeker en arts Johann Jacob Scheuchzer (1672-1733) uit Zürich. Het geslacht rapunzel behoort tot de klokjesfamilie (Campanulaceae).
De naam ‘rapunzel’ heeft iets sprookjesachtigs. In de verzameling sprookjes van de gebroeders Grimm kom je het verhaal over Raponsje tegen. Raponsje is hetzelfde als rapunzel. In het sprookje gaat het om een eetbaar gewas waar de hoofdrolspeelster naar genoemd is. Welke plant daar precies mee bedoeld wordt is onduidelijk. Het woord ‘rapunzel’ kom je ook tegen bij het rapunzelklokje (Campanula rapunculus). Dit plantje heet ook wel ‘repelsteeltje’. Dat is weer een ander klassiek sprookje.
Er is nog een andere reden om de rapunzel sprookjesachtig te vinden. In een bos ten zuiden van Breda komt de witte rapunzel (Phyteuma spicatum) voor. Het is één van de weinige populaties in Nederland. In samenwerking met de Gemeente Breda en SBB doet Floron er alles aan om deze populatie te redden. Een sprookje met goede afloop hoop ik.
Even was er een klein sprookje op een stoep in de wijk Princenhage. Daar stond in 2013 een witte rapunzel tegen een tuinmuurtje. Daarna niet meer terug gezien.
