Trosbosbes: de laatste rage uit de VS
Nederland veramerikaniseert in rap tempo. Het begon met jazzmuziek. Gevolgd door een stortvloed aan Hollywoodfilms. Met de Muppetshow was het hek definitief van de dam. Tegenwoordig is vrijwel iedereen in ons land verslaafd aan Netflix, cola en milkshakes. Op 31 oktober kleurt Nederland oranje van de pompoenen ter ere van Halloween. En de laatste rage is pannenkoeken op zijn Amerikaans: met bosbessen. Die worden bereid met vruchten uit het genus Vaccinium, struikjes die goed gedijen op zwak zure bodems. Oorspronkelijk telde de Nederlandse flora vijf soorten: blauwe bosbes (V. myrtillus), rode bosbes (V. vitis-idaea), basterdbosbes (V. x intermedium), een kruising van blauwe en rode bosbes, kleine veenbes (V. oxycoccus) en rijsbes (V. uliginosum). Van deze soorten zijn de bessen maar beperkt houdbaar. Vanaf de 19e eeuw werden daarom Noord-Amerikaanse Cranberry (V. macrocarpon) en Trosbosbes (V. corymbosum) in ons land aangeplant.
| Hoogte plant (cm) | Lengte blad (mm) | Bladrand | Aantal bloemen in tros | Helmknoppen | Bes | |
| V. angustifolium | 10-30 | 15-41 | gezaagd, plat | 1-4 | zonder hoorntjes | blauw |
| V. corymbosum | 100-400 | 30-80 | gaaf tot gezaagd, plat | veel | zonder hoorntjes | donkerblauw |
| V. macrocarpon | 40-150 | 5-18 | gaaf, omgekruld | 1-5 | zonder hoorntjes | rood |
| V. x intermedium | 1-25 | 15-20 | gekarteld, plat | 1-3 | zonder hoorntjes | donkerpaars |
| V. myrtillus | 50(-90) | 10-30 | gekarteld, gezaagd, plat | 1-2 | met hoorntjes | blauw |
| V. oxycoccus | 15-30 | 3-10 | gaaf, omgekruld | 1-3 | zonder hoorntjes | dofrood |
| V. uliginosum | 50(-90) | 10-30 | gaaf, plat | 1-4 | met hoorntjes | donkerblauw |
| V. virgatum | 240-450 | 20-50 | gaaf, plat | veel | zonder hoorntjes | blauw |
| V. vitis-idaea | 1-30 | 5-18 | gaaf, omgekruld | veel | zonder hoorntjes | rood |
Van Trosbosbes zijn inmiddels honderden cultivars ontwikkeld om het oogstseizoen op te rekken. Daartoe werden verschillende Vaccinium soorten met elkaar gekruist. Van de cultivar ‘Goldtraube’ zijn de oudersoorten bijvoorbeeld V. corymbosum en V. angustifolium.
| Cultivar | Bluejay, Bluetta, Chandler, Duke Northland, Northsky, Patriot, Pioneer, Reka, Spartan | Berkeley,Bluecrop, Brigitta, Blue, Goldtraube, Heerma | Coville, Darrow, Dixi, Elisabeth, Elliott, Jersy, Ozark, Pink Lemonade, Torro |
| Bloemen | Mei | Juni | Juli |
| Bessen | Juli | Augustus | September |
De bloemen van Trosbosbes zijn klokvormig en bloeien tussen mei en augustus. De cultivars bestuiven zichzelf. Maar kruisbestuiving wordt aangemoedigd omdat het tot vollere bessen leidt. De wit tot zachtroze kroonbladen zijn met elkaar vergroeid. Hommels en wilde bijen steken hun kop in de bloemkroon. Ze slaan hun kaken vervolgens in één van de vijf meeldraden. Hierbij vibreren ze hun vliegspieren. Daarmee wordt pollen uit de helmhokjes geschud. Dit gedrag heet ‘buzz pollination’. Honingbijen kloppen met hun poten op de meeldraden en verzamelen op die manier pollen.
Bestuiving van Amerikaanse Trosbosbes door hommel Foto: Jason Gibbs
Trosbosbessen rijpen tussen juli en september. In Noord-Amerika worden de zaden verspreid door vogels met een relatief grote snavel zoals Spotlijster (Mimus polyglottos).
Spotlijster eet Trosbosbes in VS Foto: Liessa Bowen
Het heeft even geduurd voordat de vruchten van Trosbosbes door Nederlandse vogelsoorten ontdekt werden. Maar inmiddels zijn die er verzot op. Als gevolg daarvan kiemen in een straal van 20 km rond kwekerijen uitgepoepte Trosbosbeszaden. Het Fochteloërveen staat om die reden vol met Trosbosbes struikjes.
Verwilderende Trosbosbessen in Fochteloërveen Foto: Barbara Gravendeel
Tussen augustus en september is er voor pas uitgevlogen jonge vogels in natuurgebieden als het Fochteloërveen van alles te eten. Voor iedere maat snavel is er een passende snack. Jonge Roodborsttapuiten smullen van de steenvruchten van Sporkehout (Rhamnus frangula) terwijl jonge Spreeuwen de Vogelkersen (Prunus) en Trosbosbessen afstruinen.
Jonge Roodborsttapuit eet vrucht van Sporkehout Foto: Arian Jacobs-Brouwer
Om verdere verwildering te voorkomen moeten telers tegenwoordig pitloze cultivars planten. De bekendste is ‘Pink Lemonade’, een kruising tussen V. corymbosum en V. virgatum. Trosbosbes blijft echter oprukken, ook als stadsplant. Recente vondsten in plantsoenen verspreid over de Randstad getuigen daarvan. Niet helemaal onbegrijpelijk gezien het grote aanbod aan cultivars in bouwmarkten en tuincentra. Die trosbosbessen zijn verre van steriel.
Pas uitgevlogen Pimpelmees (rechts) en Ekster (links) eten Trosbosbes in stadstuin Foto’s: Arian Jacobs-Brouwer
Pas uitgevlogen stadsvogels vullen hun hongerige magen met de rijke oogst. Pimpelmezen zijn ‘zaadpredatoren’: ze hakken stukjes zaad uit het vruchtvlees. Maar jonge Eksters en Merels schrokken volledige trosbosbessen op en poepen de ongeschonden zaden elders weer uit. Met nieuwe opslag van Trosbosbeshybriden tot gevolg. Vanaf half september kleurt het blad van Trosbosbes dieprood. Het steekt fel af tegen het gele herfstblad van Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina). Met deze kleurencombinatie is ons land weer een Amerikaans fenomeen rijker: dat van de ‘Indian Summer’.
