Een ooievaarsbek met knopen

Geplaatst op door
Knopige ooievaarsbek (foto: Tilly Kester)

Een aantal vertegenwoordigers van de ooievaarsbekfamilie gaat het de laatste decennia voor de wind. Beemdooievaarsbek is inmiddels een  vaste vertegenwoordiger van het Zoetermeerse hooiland en we zien zowel de Glanzige als Ronde ooievaarsbek steeds vaker in een aantal typisch stedelijke milieus opduiken. Verder zijn er soorten die via tuinontsnappingen onze steden weten te veroveren. Een succesvol voorbeeld uit de laatste groep is de uit de Pyreneeën afkomstige Roze en sinds kort ook de Knopige ooievaarsbek. De laatste soort komt oorspronkelijk uit de bergstreken van Midden- en Zuid-Europa.

Kenmerken

Knopige ooievaarsbek is een overblijvende soort die zijn naam dankt aan de knokig verdikte vertakkingen. De glimmende, drie- tot vijflobbige bladeren zijn 5 – 12 cm. groot en de lila kroonbladen 1,3 -1,8 cm. lang. Opvallend zijn de blauwe helmknoppen. Klierharen zijn nauwelijks aanwezig, en als ze al aanwezig zijn, beperken ze zich tot de top van de bloeistelen en de kelkbladen. Verder bestaat de beharing uit korte, aangedrukte gewone haren.  Knopige ooievaarsbek bloeit van mei tot september, maar nabloei kan plaatsvinden tot diep in de herfst.

Knopen bij de vertakkingen

Plaats van voorkomen

In het gebied van herkomst groeit de Knopige ooievaarsbek in loofbossen, boszomen en bergweiden op kalkrijke grond. In het stedelijk gebied in Nederland groeit de soort onder heggen, in bermen en soms ook in de wat oudere parken. Een mooi voorbeeld van de laatste categorie groeiplaats is de Haarlemmerhout waar de Knopige ooievaarsbek al vele jaren een vaste bewoner is. In het stedelijk weefsel treffen we haar opvallend vaak aan in schaduwrijke tuingangen. Dit type stedelijk milieu blijkt ook aantrekkelijk voor een aantal andere bosplanten zoals Gewoon nagelkruid, Muursla en Schijnaardbei.

Nabloei Knopige ooievaarsbek in oktober in de Haarlemmerhout

Verspreiding

Daar deze ooievaarsbek in tuincentra wordt aangeboden ligt het voor de hand om aan te nemen dat de Knopige ooievaarsbek zijn zegentocht via tuinontsnappingen is begonnen. Ton Denters meldt in “Stadsflora van de Lage Landen” dat naast vegetatieve verspreiding ook spontane uitzaai een rol speelt.  In Zoetermeer vonden we de Knopige ooievaarsbek voor het eerst in 2021 en tijdens een stadsexcursie ook in Gouda.

Verspreiding Knopige ooievaarsbek (bron: NDFF) https://www.verspreidingsatlas.nl/6877

Over Johan Vos

Na mijn studie biologie aan de Universiteit van Amsterdam ben ik 31 jaar stadsecoloog bij de gemeente Zoetermeer geweest. Mijn eerste werk daar was het adviseren van de Groenafdeling naar meer natuurlijke groenvormen. Het introduceren van inheemse plantensoorten speelde daarbij een sleutelrol. Het waren de jaren van de maakbare samenleving en natuur was “in”. Zoetermeer was een groeistad waar veel mogelijk was. Later ben ik bij dezelfde gemeente in de ruimtelijke ordening terecht gekomen maar affiniteit met de stadsflora heb ik tot op de dag van vandaag, na mijn pensionering, behouden. Tegenwoordig ben ik vooral actief in de plantenwerkgroep van de KNNV.