Azijnboom
Het was mijn voornemen een blog te schrijven over de hemelboom (Ailanthus altissima). Het mooie van deze soort is dat de verspreiding zich vrijwel beperkt tot het stedelijk gebied. Een passende soort voor deze blog dus. Zie de onderstaande verspreidingskaart, waar de Randstad inclusief de zuidelijke vleugel heel mooi aftekent. Stedelijk Limburg is zeer fraai zichtbaar. Ook de Hanzesteden, Zutphen, Deventer en Zwolle zijn mooi te zien. In het noorden van Nederland zijn alleen Groningen en Assen net te zien, waarschijnlijk omdat het klimaat daar minder warm is. Hemelboom is goed herkenbaar door zijn lange geveerde blad, zoals dat van een es (Fraxinus excelsior) maar dan langer en met grotere deelbladen.
Kink in de kabel
En toen stond er afgelopen herfst een heel mooi artikel over de hemelboom in het tijdschrift Planten van Floron. Heel grondig en uitgebreid, Ik weet niet hoeveel lezers van deze blog dit blad lezen, maar wel een flink deel vermoed ik. Dus deze soort is voor mij voorlopig geen onderwerp voor deze blog.
Ontvang je het blad Planten niet en je wilt dat wel, dan kan je donateur worden van Floron. Als je dit nu doet krijg je, mits nog voorradig, dit nummer alsnog toegestuurd. Na een jaar worden de nummers online beschikbaar gesteld zie Planten. Dan moet je tot november wachten om dit heel interessante artikel te lezen.
Dan plan B
Er is een andere soort boom die erg op hemelboom lijkt en er wel eens mee verward wordt, en dat is de azijnboom (Rhus typhina). De verspreiding is minder uitgesproken stedelijk, maar toch duidelijk genoeg voor deze blog. Dus deze soort is nu het onderwerp van dit stuk. Een andere naam voor azijnboom is fluweelboom.
Zoek de verschillen
Beide soorten hebben lange geveerde bladen met meer dan tien paren deelbladen. Meestal kom je ze tegen als een kleine of wat grotere struik en zelden als een kleine boom.
Het makkelijkst om ze van elkaar te onderscheiden is de tanding van het blad. Het blad van de azijnboom is over de hele lengte getand, terwijl bij de hemelboom alleen de bladvoet van de deelbladen een paar tanden heeft.
De voet van een deelblad van azijnboom is afgerond, min of meer symmetrisch en er zijn geen klieren.
De voet van het deelblad van hemelboom is recht of scheef en dan wat asymmetrisch. Aan de bladrand zitten daar enkele tanden met daarop een verdikking en dat is een klier.
Een ander kenmerk is dat van azijnboom de bladsteel en bladas fijn behaard zijn en die van hemelboom niet. Vandaar de naam fluweelboom.
De azijnboom is tweehuizig. De geelachtig witte bloemen staan in een dichte pluim die tot 20 centimeter lang is. De bloei is in juni en juli.
De vruchten zijn rond van vorm, rood en dicht en lang behaard.
Ook de hemelboom is tweehuizig en de bloemen zijn ook geelwit van kleur. De vruchten zijn wel heel anders en lijken een beetje op die van esdoorns. De zaden hebben vruchtvleugels waar ze ongeveer in het midden van zitten. De vruchten hangen in een grote tros en verkleuren van geelgroen tot oranjerood.
Invasie van azijnbomen of niet?
De azijnboom is waarschijnlijk invasief. Tot 1994 was de soort in slechts drie kilometerhokken gevonden. In 1999 was de soort al in 79 kilometerhokken aangetroffen, vooral in de binnenduinrand. Dit is een explosieve toename. Nu is de azijnboom bekend van 2306 hokken. Toch is de status van de azijnboom als invasieve soort minder duidelijk dan die van de hemelboom. Het grote verschil is dat hemelbomen zich ook door zaad verspreiden terwijl azijnbomen vooral met wortelfragmenten nieuwe plekken weten te bereiken. Of de azijnboom zich ook door zaad verspreidt is nog onbekend.
Beide soorten kunnen door worteluitlopers grote groeiplekken vormen waartussen weinig anders groeit.
Uit bovenstaande verspreidingskaartjes blijkt wel dat azijnbomen ook buiten de grote steden worden aangetroffen. Of de soort zich beperkt tot bebouwde gebieden en ruderale plekken is niet te achterhalen. Hemelbomen lijken zich vooral tot de grotere steden te beperken maar worden wel als een groter gevaar gezien. Vooral de zaadverspreiding wordt als een risico beschouwd. Ook lijkt de hemelboom sneller wegen en gebouwen te beschadigen door sterke wortelgroei.
De voorkeuren in groeiplaatsen zijn enigszins verschillend. Beide soorten vereisen warme en droge plekken, maar de azijnboom groeit ook op schrale grond terwijl de hemelboom voedsel- en kalkrijke bodem verlangt.
Natuurlijke verspreiding
Azijnboom komt van nature voor in het Oosten van Canada en het Noordoosten van de Verenigde Staten. Rond de Middelandse Zee is deze boom ingeburgerd.
Pruikenboomfamilie
De azijnboom behoort tot de pruikenboomfamilie (Anacardiaceae) die vooral voorkomt in de tropen en subtropen. Die familie kennen we allemaal, ook al zijn de meesten zich er niet van bewust. Cashew (Anacardium occidentale), pistache (Pistacia vera) en de mango (Mangifera indica) zijn namelijk ook leden van deze plantenfamilie. De pruikenboom (Cotinus coggygria), de naamgever van de familie, wordt aangeplant in tuinen.
Tenslotte
Een laatste opmerking: het sap van azijnboom is licht giftig en kan bij contact de huid irriteren. Een verwant familielid is Poison Ivy of Gifsumak (Toxicodendron radicans of Rhus radicans). Dit familielid is berucht om de huidontstekingen die ontstaan bij contact met zijn sap. Een ander familielid is sumak (Rhus coriaria) waarvan de vruchten gebruikt worden als specerij. Deze vruchten worden gemalen gebruikt in de keukens van Turkije tot Iran en geven een zurige smaak aan het eten. Een bijnaam is droge azijn.
Bronnen
Planten nummer 20 november 2023 pag. 10-12: Mediterraan Nederland: een paradijs voor Hemelboom Leonie Tijsma & Baudewijn Odé
Hemelboom: exoot in België
Hemelboom: invasieve soort België
Azijnboom: exoot in België
Azijnboom: invasieve soort in België
Herkenning azijnboom
Gifsumak
Sumak
Afbeeldingen Azijnboom
