De stinzenplanten komen eraan: let op het blad

Wanneer je niet alleen naar de fraaie, meestal kleurrijke bloemen van stinzenplanten kijkt, maar ook naar de bladen, dan heb je een streepje voor. Het bekijken van de onderkant van de bladen geeft nog meer informatie.

Vanwege de te vroege plaatsing van mijn blog over de Kleine zandkool door een technisch probleem, kreeg ik een extra mogelijkheid om voor de oorspronkelijk geplande datum iets te schrijven. Daar maak ik dankbaar gebruik van.

De eerste maanden van het jaar zijn bij uitstek geschikt om aandacht te schenken aan de stinzenplanten. Dit zijn bijvoorbeeld de bloembollen en planten met knollen en wortelstokken die de tuinen opfleuren vanaf ongeveer januari tot en met april/mei. Van daaruit ontsnappen ze en daarmee zijn het stadsplanten geworden. Er zijn op deze plek al heel wat blogs over geschreven, waarin je de uitleg kunt vinden wat stinzenplanten zijn. Een greep:

Sneeuwklokje (Galanthus) op 25-02-2018 van Rutger Barendse:
https://www.stadsplanten.nl/2018/02/glanzend-sneeuwklokje-of-glanzende-sneeuwklokjes
Vogelmelk (Ornithogalum) op 12-01-2022 van Maarten van der Veer:
https://www.stadsplanten.nl/2020/01/ondergronds
Druifjes en Druifhyacint (Muscari) op 23-01-2022 van Aad van Diemen:
https://www.stadsplanten.nl/2022/01/blauw-blauw
Krokus (Crocus) op 27-02-2022 van Niels Eimers:
https://www.stadsplanten.nl/2022/02/je-kan-ze-wel-krokussen

Mijn bijdrage hieraan is het toepassen van kennis over de bladen in de winter, wanneer er nog geen bloemen zijn. Dat is voor een inventarisatie in de winter handig. Ook wanneer de planten uitgebloeid zijn, kun je ze daaraan nog goed van elkaar onderscheiden. Vanwege de korte tijd die ik had, heb ik gebruik gemaakt van sheets van een presentatie die ik in 2021 voor de Plantenwerkgroep van de KNNV Amsterdam heb gemaakt.

Sneeuwklokje

Waarschijnlijk kent iedereen de Sneeuwklokjes wel. De meest voorkomende zijn Gewoon sneeuwklokje (Galanthus nivalis) en Groot sneeuwklokje (Galanthus elwesii). Beide soorten hebben blad zonder witte streep.

Bij het Groot sneeuwklokje zijn de bladen veel breder, tot 36 mm breed. Bij de bladontplooiing staan ze niet tegenover elkaar, maar ze zijn ineengerold en vaak zit er een draai in het blad. De kleur is grijsgroen of blauwgroen, met een waslaagje en ze hebben een kapvormige top. Waar het Gewoon sneeuwklokje één vlek op de binnenste bloemdekbladen heeft, zijn dat er bij Groot sneeuwklokje meestal twee, óf deze vlekken zijn samengevloeid tot één grote vlek, óf de twee vlekken zijn elk gesplitst zodat er vier kleinere zijn ontstaan, die soms een gezichtje vormen.

Druifjes en Druifhyacint

Wanneer je vanaf het najaar op de stoep, in de buurt van tuinen, een pol met smalle, lange, liggende, rommelige bladen vindt, dan is dat meestal Langbladige druifhyacint (Muscari armeniacum). Op de sheet hierboven zijn de bladen nog erg jong. Het blad is overal even breed. De bovenkant heeft geen witte streep. Bij de eerste aanblik denk je aan Gewoon sneeuwklokje, maar het grote verschil zie je aan de onderkant van het blad: bij Langbladige druifhyacint is die gegroefd en bij Gewoon sneeuwklokje gekield.
De echte Blauwe druifjes (Muscari botryoides) is een zeldzaamheid. Een duidelijk kenmerk hiervan is dat de top van het blad breder is dan de rest van het blad. De bladen zijn kort, stijf en staan rechtop. Wat wij aanzien voor Blauwe druifjes is eigenlijk bijna altijd Langbladige druifhyacint.

Vogelmelk

Een polletje met dicht op elkaar staande, korte, stijve, soms bijna rolronde bladen duidt op Gewone vogelmelk. Deze heeft op de bovenkant van het blad een witte streep en de onderkant is gegroefd, net als bij Langbladige druifhyacint. Soms moet je het blad een beetje openduwen om het witte streepje te zien. Er bestaat ook Knikkende vogelmelk, maar in de stad is dat toch wel een zeldzaamheid.

Krokus

Het blad van Krokus (Crocus) heeft ook een witte streep aan de bovenkant, maar dat blad is veel vlakker. De witte streep ligt iets dieper, waardoor het blad gootvormig is. Je hoeft er niet voor te bukken om de streep te zien. Toen ik bewust een keer de onderkant van het blad bekeek, was ik verrast wat ik zag. Het lijken twee richels, die een soort verhoogde lengtenerf vormen. Bij doorsnijden van het blad ziet dat eruit als hieronder.

Wanneer je blad van Krokus aantreft zonder bloemen, weet je nog niet welke soort je gevonden hebt. Je kunt in dit geval uitsluitend het geslacht benoemen. De meest voorkomende zijn Bonte krokus (Crocus vernus) en Boerenkrokus (Crocus tommasinianus), maar er zijn diverse andere soorten.

Nog een geslacht met een witte streep

In mijn onderzoek naar blad met witte strepen heb ik ook het blad van Morgenster (Tragopogon) betrokken. Dit blad is vaak wat forser dan de bovengenoemde soorten. Wanneer iemand je tijdens een inventarisatie maar één blad in handen geeft, zou de gekielde onderkant van het blad je naar de juiste naam kunnen leiden. Ook hier geldt: je weet alleen het geslacht. Voor benoemen van de soort zijn bloemen nodig.

Vergelijking bladen met witte streep

In een presentatie voor onze Plantenwerkgroep eind 2024 heb ik de bladen met een witte streep nog eens bij elkaar gezet. Dat heeft onderstaand plaatje opgeleverd. Hier zie je ook de twee soorten met groeven aan de onderkant van het blad: Gewone vogelmelk en Langbladige druifhyacint.

Samenvattend: blad wel of geen witte streep

Wanneer je dit soort smalle bladen ziet en je wilt weten of je ze op naam kunt brengen, check dan eerst of je op de bovenkant van het blad een witte streep ziet.

1. Indien bovenkant blad mét witte streep:
   • onderkant blad met groeven: Gewone vogelmelk
     (omdat Knikkende vogelmelk nauwelijks voorkomt);
   • onderkant blad met “verhoogde nerf”: Krokus;
   • iets breder blad met witte streep, onderkant blad gekield: Morgenster.
     
     
2. Indien op bovenkant blad géén witte streep:
   • onderkant blad met groeven: Langbladige druifhyacint
     (omdat Blauwe druifjes nauwelijks voorkomt);
   • onderkant blad gekield: Gewoon sneeuwklokje.

Bronnen

Leni Duistermaat – Heukels’ Flora (24e druk, 2020)
Verspreidingsatlas: https://www.verspreidingsatlas.nl/vaatplanten
Hanneke Waller – Presentatie stinzenplanten (mei 2021): https://www.floron.nl/Portals/1/Downloads/Districten/D14/stinzenplanten_V06_(20210516)_compressed.pdf?ver=rDm9sXCJTsvjY0s8TU9G_g%3d%3d