Stiefkindje van  het geslacht Allium

Armbloemig look in volle bloei in een tuinpoortje rond half april

De opmars van diverse looksoorten

Stinsen- en stadsplanten hebben gemeen dat ze goed gedijen op sterk door de mens beïnvloede groeiplaatsen. Een aantal looksoorten zijn gewild in tuinen en parken. Zo duikt Daslook tegenwoordig vaak op in nieuw aangeplante bossen in de regio Zoetermeer-Den Haag. Driekantig look is een recentere aanwinst voor de Nederlandse flora en nu nog een vrij zeldzame verschijning. Maar ook deze soort is bezig met een spectaculaire opmars en komt op steeds meer stedelijke groeiplaatsen voor. Dat laatste geldt ook voor het stiefkindje onder de looksoorten: het Armbloemig look.

Armbloemig look

Armbloemig look (Allium paradoxum) is een opvallende vertegenwoordiger van het geslacht look. Met het Latijnse alium of allium  werd rond 1600 knoflook aangeduid. Een paradox is een schijnbare tegenstelling en slaat op het feit dat de plant tegelijkertijd bloemen en broedknolletjes produceert. Armbloemig look heeft een scherp driekantige, stengel en een breed lijnvormig blad. De witvliezige bloeischede omsluit een aantal glazig gele broedknolletjes en meestal slechts één of twee langgesteelde, overhangende witte bloemen. Zaadvorming wordt in Nederland tot nu toe niet waargenomen.

Armbloemig look met z’n karakteristieke bloeischede, glazige broedknolletjes en één overhangende bloem Eddy Weeda over hoe Armbloemig look in Nederland terecht kwam Armbloemig look is oorspronkelijk afkomstig uit Zuidwest-Azië, de Kaukasus en Iran. Tot in de jaren ’70 van de vorige eeuw was Armbloemig look een zeldzame stinsenplant die van een aantal buitenplaatsen rond Haarlem bekend was. In zijn onovertroffen Ecologische Flora gaat Eddy uitgebreid in op de herkomst van Armbloemig Look in ons land: “in 1917 kwam de soort in de buurt van Haarlem terecht met een partij bolgewassen die ten behoeve van cultivering in het wild in Azië was verzameld. De onbruikbare bollen werden weggegooid in een bosje maar sommige van de afgekeurde planten bleken daar goed te gedijen. Vervolgens werd de grond omgespit om de lastige gewassen kwijt te raken. Van alle ter plaatse groeiende in- en uitheemse bosplanten kreeg Armbloemig look door het omspitten het meest de wind in de zeilen. En tot op de dag van vandaag beheerst deze plant in de lente volledig de ondergroei (en de geur!) van de oorspronkelijke groeiplek”.    Hedendaagse verspreiding Vooral na 2000 heeft de soort haar verspreidingsgebied sterk uitgebreid. Ze groeit tegenwoordig vooral op omgewerkte grond op ruderale plekken in bermen en parken. Ook op buitenplaatsen tussen Voorne en Bergen heeft ze tegenwoordig veel nieuwe groeiplaatsen weten te koloniseren. De manier waarop Armbloemig look dat doet is raadselachtig. Vrijwel overal lees je het verhaal van het weggegooid tuinafval maar in tuinen kom je deze soort zelden tegen! Overigens is het aanplanten van de soort in de tuin niet aan te bevelen omdat ze dichte haarden vormt met als gevolg dat andere lentebloeiers geen kans meer krijgen. Daar komt bij dat broedknolletjes gemiddeld niet ver van de moederplant vallen. Een door Eddy Weeda geopperde theorie is dat wandelaars het plantje plukken vanwege de fraaie klokjesachtige bloem en die vervolgens weer weggooien vanwege de sterke uiengeur. Sinds 2023 kennen we Armbloemig look tegenwoordig ook van een aantal groeiplaatsen in Zoetermeer. Op deze groeiplaatsen was geen enkele aanwijzing dat ter plekke tuinafval zou zijn gestort.

Bolletjes in de grond vormen al snel een ondoordringbare mat

Armbloemig look, arme en rijkbloeiende vorm

Er zijn twee vormen van armbloemig look bekend: een rijkbloemige (var. normale) met 8 à 9 bloemen en een  armbloemige vorm (var. paradoxum) met 1 à 2 bloemen. Deze laatste variant zou ooit gemuteerd zijn waardoor bloemen wegvielen en in plaats daarvan broedknolletjes verschenen. Op de rijkbloeiende vorm werd ik laatst gewezen door een gids die mij op een landgoed  bij Bennebroek rondleidde. Deze groeiplek bestond volgens de gids al heel lang en de planten zouden daar in het begin van de vorige eeuw geplant zijn. Wat die broedknolletjes betreft nog het volgende: veel bolgewassen hebben het vermogen om broedknolletjes te vormen. Dat kan als er beschadiging van de bol plaatsvindt, maar dat het gebeurt op de plek waar normaal bloemen verschijnen is uitzonderlijk. Daar komt bij dat deze tactiek spectaculair succesvol is gebleken. De rijkbloeiende vorm daarentegen mist deze mogelijkheid en toont dan ook nauwelijks uitbreiding op de oorspronkelijke groeiplaatsen. Tegenwoordig wordt de meerbloemige vorm van Armbloemig look in tuincentra aangeboden. 

Rijkbloeiende vorm van Armbloemig look

Gebruik

Het blad van een aantal looksoorten is eetbaar en dat geldt ook voor Armbloemig look. Vooral het jonge blad, dat al in februari verschijnt is erg lekker. De broedknolletjes kunnen in saladedressings worden verwerkt. Vanwege de sterke zwavelachtige geur die alliumsoorten verspreiden, kan haar aanwezigheid een aantal veel voorkomende plaagdieren, waaronder wortelvliegjes voorkomen.