Grote weegbree: een topstedeling

Een interessante plant?

Ik schrijf al een paar jaar blogs voor deze site. Na verloop van tijd heb ik al mijn lievelingetjes als onderwerp gehad en dan wordt het steeds lastiger om een leuk onderwerp te vinden. Ik ben niet de enige auteur die daar onder gebukt gaat. Onderling hadden we begin dit jaar daar een discussie over en er kwam een opmerking voorbij dat in de Stadsplanten en de Stadsflora van de onvolprezen Ton Denters beschrijvingen staan van ruim 800 plantensoorten. Dat biedt genoeg keus zou men zeggen. Dat is natuurlijk ook zo, maar sommige soorten lijken geen sappig verhaal te bieden.

Maar is dat zo? Ik heb de Stadsflora willekeurig opengeslagen op de pagina met Grote weegbree (Plantago major subspecies major). Hé, dat is een soort die echt altijd in de nabijheid van mensen voorkomt, dus zeker in de stad. Ton Denters noemt grote weegbree een ’topstedeling’. We hebben een lijstje om te controleren of een soort recent onderwerp van een blog is geweest en niet te snel opnieuw aandacht krijgt. En nog nooit is deze soort in de zesenhalf jaar dat stadsplanten.nl bestaat onderwerp van een blog geweest. Tijd om aan deze topstedeling aandacht te geven. Want er zijn best veel boeiende verhalen over deze soort te vertellen.

Weegbreesoorten

Er komen zeven soorten weegbree in Nederland voor. Twee soorten zijn kustplanten, hoewel één soort, hertshoornweegbree (Plantago coronopus), zich recent in het binnenland heeft gevestigd. Zeeweegbree (Plantago maritima) is nog steeds beperkt tot de kust. De derde soort, zandweegbree (Plantago arenaria), is zeldzaam in het rivierengebied en er blijven vier soorten over die min of meer op elkaar lijken. Dat zijn grote weegbree, smalle weegbree (Plantago lanceolata), getande weegbree (Plantago major subspecies intermedia) en ruige weegbree (Plantago media).

Ruige weegbree is absoluut geen stadsplant want houdt niet van voedselrijke grond. Grote en getande weegbree zijn ondersoorten, dat wil zeggen dat ze nauw verwant zijn en alleen aan subtiele kenmerken van elkaar te onderscheiden zijn. Ik maak hier verder geen onderscheid tussen beide. Smalle weegbree heeft veel smaller blad, vandaar de naam, dan de grote weegbree, die zijn naam weer heeft dankzij zijn brede blad.

De kenmerken van grote weegbree

Het belangrijkste gemeenschappelijke kenmerk van deze groep is dat de nerven parallel lopen van de steel naar de top van het blad. Dat de nerven parallel lopen komt altijd voor bij grassen maar bij kruiden is dit zeldzaam. Daarnaast zijn het meestal rozetplanten: al het blad ontspringt aan de bovenkant van de wortel.

De bladeren staan in een wortelrozet, zijn eirond of elliptisch en hebben drie tot negen nerven en zijn evenals de aarstelen kaal of verspreid behaard, plotseling in een steel versmald. Uit de oksels van de bladeren komen meestal vijf tot vijftien aarstelen. De aren zijn vaak langer dan de aarsteel. Smalle weegbree heeft veel kortere aren. De kelk en bloemkroon zijn klein en bruinachtig. De bloemen staan heel dicht op elkaar en vormen een soort rattenstaart. De meeldraden zijn wit, kort uitstekend met gele helmknoppen. De doosvrucht wordt niet veel groter dan de bloem en bevat een dozijn kleine hoekige zaden

Standplaatsverschillen tussen grote en smalle weegbree

Grote en smalle weegbree zijn twee soorten die heel algemeen zijn, vaak samen voorkomen maar net niet helemaal gelijke standplaatswensen hebben. Smalle weegbree komt vooral in grazige vegetaties voor en is minder bestand tegen tred dan grote weegbree. Grote weegbree is bij uitstek een tredplant, ook op drukbelopen plaatsen weet de soort zicht handhaven. Daarnaast heeft grote weegbree open grond nodig om te kiemen.

Grote weegbree groeit op tredplaatsen met zijn bladeren plat tegen de grond aangedrukt. Als er minder tred is staat het blad schuin omhoog .

Over namen en toepassingen

De geslachtsnaam Plantago stamt van het Latijnse planta pedis (voetzool). Vrij vertaald: wat met de voetafdruk meekomt. Weegbree” komt van het Middelnederlandse ‘weghebrede’, wat ‘aan de weg groeit’ betekent. Een andere uitleg is ‘dat wat breed uitgroeit’. dus wat zich aan de weg breed maakt. Dit plantengeslacht is dus al lang bekend als begeleider van paden en wegen en men weet ook al lang hoe het zich verspreidt.

Grote weegbree groeit vooral op voedselrijke grond. Dat doet de grote brandnetel (Urtica dioica) ook. Dat is een interessante combinatie. Ik mag op warme dagen graag in korte broek erop uit en dan komen mijn benen helaas regelmatig in aanraking met grote brandnetels. De vervelende jeuk die dan ontstaat bestrijd ik dan door bladeren van grote weegbree te kneuzen en over de aangedane plekken te wrijven. Bij mij helpt het, de irritatie is dan binnen een minuutje weg. Dus is het fijn dat grote weegbree heel vaak in de buurt van brandnetels te vinden is.

Het blad van weegbree is eetbaar, maar ik weet niet of het lekker is. Grote weegbree kent tal van medicinale toepassingen. Hoewel de soort niet giftig is, is inwendig gebruik af te raden. Of iets als medicijn werkt of als een gif is altijd afhankelijk van de dosis. En omdat het gehalte aan werkzame stoffen sterk kan variëren weet je nooit zeker of je jezelf niet aan het vergiftigen bent.

Het gebruik van het blad bij huidproblemen zoals door brandnetels veroorzaakt is minder riskant. Een aardige toepassing was bij klompen. Door weegbreeblad in de klomp te leggen schenen voeten minder snel vermoeid te raken.

De voetstap van de blanke

Oorspronkelijk kwam de grote weegbree alleen in Europa voor, maar werd door de Europese expansie vanaf de 16^e eeuw over de hele wereld verspreid. De plakkerige zaden zaten aan de schoenzolen en werden overal naar toe meegenomen. Dit gold overigens ook voor smalle weegbree. De Indianen in Amerika noemden de grote weegbree “voetstap der bleekgezichten”. Overal waar blanken hun voetstap gezet hadden, groeide grote weegbree.

Bronnen

De Oecologische Flora deel III Weeda et al 1988
Stadsflora van de lage landen Ton Denters 2020
https://www.plantennamen.info/nederlandse-namen/grote-weegbree-plantago-major
http://waarneming.nl
https://www.verspreidingsatlas.nl
https://wilde-planten.nl/groteweegbree.htm